NİZAMÜL MÜLK

NİZAMÜL MÜLK

Büyük Selçuklu veziri (Tus/Horasan 1018-Nihavend 1092) Nukan Valisi Ali bin İshak'ın oğludur.940 lardan sonra Horasan genel valisinin yanında bir süre de Gazne Sultanı l.Mesut'un yanında görev aldı.Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'in son yıllarında devlet hizmetine girdi.Alparslan'ın Selçuklu Sultanı olması ile birlikte önceki başarıları nedeniyle 7 Aralık 1063 te vezir oldu.Başarılı çalışmaları nedeniyle Abbasi Halifesi Kaim bi Emrillah'ca "Devletin Düzeni" anlamına gelen Nizamül Mülk ve Kıvamüddevle sanlarıyla onurlandırıldı.Alparslan ve Melik şah dönemlerinde 29 yıl baş vezirlik görevini yürüttü.Taht kavgalarında Alparslan'ın en büyük yardımcısı oldu.İç güvenliği sağlamak için Hemedan'a gittiğinden Malazgirt Savaşı'nda bulunamadı.Bunun dışında Alparslan'ın yaptığı tüm savaşlarda bulundu.1072 yılında çıktığı seferde suikasta uğrayan Alparslan tüm tedbirleri almasını ve Melik şah’ın tahta çıkmasını ondan istedi.Alparslan'ın ölümü ve devletin parçalanmayıp Melik şah’ın Padişah olmasını büyük bir başarı ile yerine getirdi.Ayaklanmaların önlenmesi ve orduyu hoşnut tutması onun becerisi sayılır.Rey'e  doğru yürüyüşe geçen Kirman Selçuklularının kurucusu Kavurd'a karşı Melik şah ile birlikte hareket etti.1073 te Hemedan yakınlarındaki savaşta Kavurd ve oğullarının tutsak edilip öldürülmesinde büyük rolü oldu.Bu başarılarından ötürü babasının da vasiyetine uyarak Melik şah kendisini Baş vezirlik makamına yeniden oturttu.Ancak saltanatının son yıllarında saray entrikalarından dolayı Melik şah vezirine karşı tutumunu değiştirdi.Görevinde kalmakla birlikte Melik şah’ın kendisine karşı güveni sarsıldı.Adamları ve aile üyeleri ağır cezalara çarptırıldı.Bağdat'a giderken Nihavend yakınlarında kendisine dilekçe vermek bahanesiyle yanına gelen bir batını fedaisince öldürüldü.öldürülmesinde Melik şah’ın diğer veziri Tacülmülk'ün parmağı olduğu ileri sürüldüyse de bu iddia ispat edilemedi.

Nizamül-mülk ,24 Mayıs 1040 daki Dandanakan savaşına kadar babasıyla birlikte Gazneliler'in Horasan Valisi Ebu'l Fazl Suir'nin hizmetinde bulunmuş ve bu savaşı müteakip bir müddet için Gazne'ye gitmiş ise de ,tekrar Horasan’a  dönerek Selçukluların hizmetine girmiş ,Alp Arslan'ın Belh Valisi Ebu Ali Şadan tarafından vilayet işlerini tedvire memur edilmişti.

Ebu Ali Şadan ile geçinemediğinden Çağrı Bey (öl.1060 M.) in yanına giden Nizamü'l-mülk ondan büyük alaka ve sevgi gördü.Çağrı Bey ,O'nu oğlu Alp Arslan'a teslim ederken "Nizamü'l-mülk'ü baba kabul et,re'yine muhalefet etme" diyordu.*

Nizamü'l-mülk bilginler arasındaki münazaralara katılmaktan zevk duyardı.Gazzali ile genç bir şöhret iken ilgilenmiş ve böyle bir münazaraya onu da davet etmişti.Gazzali çeşitli konularda muhaliflerini altederek derin bilgi ve ihtisasını gösterdiğinden Nizamü'l-mülk tarafından Bağdat Nizamiye medresesine müderris tayin edilmişti.*

Nizamül mülk kurduğu yönetim örgütüyle devletin sağlam temeller üzerine oturmasını sağladı.Devlet örgütlenmesinde Gazneliler ve Samanilerin sistemini inceledi eski İran geleneklerinden etkilendi.Askeri alanda da yenilikler getirerek İkta (Dirlik) denen sistemi getirdi.İkta sahiplerinin devlete olan sorumluluklarını artırdı.Osmanlılar daki yüzyıllar sürecek benzeri sistemlere kaynaklık yaptı.Müslümanlığın yenilenmesi ve mezhep çatışmalarının önlenmesi yönünde siyaset izledi.Kendi adıyla anılan Nizamiye medreselerini kurarak Sünniliğin yayılmasına yardımcı oldu.Bağdat,Nisabur,İsfahan,Belh,Basra,Merv,Erat gibi merkezleri bilim ve kültür merkezleri haline getirip bilim adamlarını buralarda toplayarak sonraki dönemlere örnek oldu.Siyasal görüşlerini kitaplaştıran bir aydın olarak dikkat çekti ve Siyasetname adlı eserle devlet yönetiminin ana kurallarını belirledi.Bu eser sonraki yıllarda bir yasa kaynağı olarak kullanıldı. (Nesil 1979 sayı 35 )