EMMANUEL KANT (1724–1804)
EMMANUEL KANT (1724–1804)
Kant yargıları önce iki bakımdan ikişer ikişer ayırır,sonrada bunları kendi aralarında birleştirir.bir bakımdan da prioi ve aposteriori bilgi deney ile karışmamış bilgilidir.A.Postenori bilgi deneyden türemiştir.Analitik yargılar ,yalnız kuramları açıklayan ,kuramın tanımında esasen saklı olanı aydınlatan yargılardır."Cisimler yer kaplar" yargısında yeni bir şey öğrenemeyiz,çünkü "yer kaplama" zaten cismin tanımının içinde bulunmaktadır.Buna karşılık ,sentetik yargılar bilgimizi genişletir,çoğaltır.Çünkü bu yargılarda kuramımızın dışına çıkıp,onu başka kuramlar ile birleştiririz,onunla başka kuramlar arasında bağlantılar kurarız."cisimler ağırdırlar" yargısında yeni bir şey öğrenirim,çünkü "ağır olmak" cisim kavramında kapsanmış değildir.Burada cisim kavramı ile ağırlık kavramını bir araya getiriyorum .Onların arasında bir bağ kuruyorum.Analitik yargılar özellikleri gereği hep o priori'dirler,a posteriori analitik yargılar olamaz.buna karşılık sentetik yargılar içinde a posteriorisi olanlar da a priori olanları da vardır.A posteriori sentetik yargılar yargının normal durumudur,en çok rastlanan biçimidir.Kant'ı asıl ilgilendiren sentetik a priori yargılardır.Bunlar hem eldeki kavramın dışına çıkan ,hem de deneye dayanmayan yargılardır.
Kant'ın ana düşüncesi şu:bilgide kesinlik,ancak salt deney bilgisinin dışına çıkıp bu gibi sentetik a priori yargıları kullanmaya hakkımız olan yerde olabilir.
Kant Salt Usun eleştirisi adlı kitabı'nın aşkın estetik adlı birinci bölümünde bize deneysel verinin çeşitliliğini sağlayan duyarlılığa a priori ve evrensel niteliklerini araştırır.Duyarlılığı Kant şöyle belirler:Nesnelerin bizi etkileyişi ile onlardan sunumlar alma yeteneği .Nesneler bize duyarlılık aracılığıyla verilmiştir,yalnız duyarlılık bize izlenimler sağlar,ama izlenimler anlıkla düşünülmüştür.kavramlar da yalnız anlıktan çıkar.Buna göre bizim bilgi edinme yetimizi ayrı aygıttan kurulmuş gibidir,ya da ikili aygıt gibidir.Bir yanda dış duyumu bize getiren ,böylece bize dışa açılma imkanı veren böylece bizi dış dünyaya bağlayan ya da dış dünyayla aramıza köprü kuran deyim yerindeyse duyu alma yetimizin kendine göre yarı işlediği veriyi ,duyu izlenimlerini bilgiye dönüştüren anlık vardır.
Duyarlılığı tüm verilerden arındırdığımız zaman yani ondaki tüm duyumsal içeriği ve ona anlığın verdiği ortadan kaldırdığımız zaman geriye yalnızca dış duyumun biçimi olan uzayla iç duyumun biçimi olan zaman kalacaktır.Uzam çeşitliliğin yan yana geldiği ,zaman çeşitliliğinin ard arda geldiği şeydir.Kısacası ,duyarlılığın iki a priori biçimi vardır.zaman ve uzam.Uzam ve zaman duyulur sezginin acı biçimleridir.
Duyumlarla elde edilen izlenimler bilgiye dönüştüren aygıt anlıktır.Anlık duyarlılığın sezgilerini birleştirme gücüne sahiptir.Bu güç kendisinde a priori olarak bulunan kategorilerle elde eder.bu kategoriler arı anlığın biçimleridir.Bu kategorileri Kant üçer üçer dört grupta toplar.
1- Nicelik kategorileri a-Birlik,b-çokluk,c-bütünsellik2-Nitelik kategorileri a-Gerçeklik b-Olumsuzlama c-Sınırlama
3-Bağıntı kategorileri a-töz ve rastlantı b-Nedensellik ve bağımlılık c-Ortaklık
4-Kiplik kategorileri a-Olasılık-Olmazlık b-Varoluş-yokoluş c-Zorunluluk-Olumsuzluk
Kant'a göre biz bu bilgi yetimizle nesneleri ancak bize göre bilebiliriz.bilgimiz bize göre bir bilgidir.Biz nesnelerin ancak bize göre bir bilgidir.Biz nesnelerin ancak bize görünen yanını (fenoman) bilebiliriz.Nesnenin kendisini (neumenon) bilemeyiz.
Kant değerler alanında ahlaki ve estetik değerleri araştırır.Ahlak anlayışının temelinde kategorik buyurucu vardır.Ahlaki edin çıkış noktasında yani insanın onu gerçekleştirmekteki amacından değer kazanır.iyi niyet , ödevleri yerine getirme isteminde anlatımını bulur.Edim göreve uygunsa ahlaka uygundur.
Estetikte güzel ve yüze değerlerini ele alır.Kant estetik yargıyı yarar gözetmez bir yargı olarak düşünür .güzel her türlü zorunluluktan uzak olan şeydir.Yüce çok büyük olan şeydir.Her türlü ölçünün dışına çıkan çok büyük şeyler bizde bu duyguyu uyandırır.
Yorumlar
Yorum Gönder