FARABİ
FARABİ
Felsefe ve mantık alanında ün yapmış bir bilginimizdir.İslam âleminin yetiştirdiği en büyük filozoflardan biridir.Ekletik bir filozoftur.Farab kentinin bir köyünde doğduğu için bu adı almıştır.Batı kaynaklarında adı “Alpharabius” olarak geçer.Asıl adı Ebu Nasr Muhammed Bin Muhammed Bin Tarhan Bin Uzlug Farabi’dir.Miladi 870–950 yılları arasında yaşamıştır.Tıp astronomi,matematik gibi ilim dallarıyla ilgilenen Farabi,asıl yeteneğini felsefe alanında ortaya koymuştur.Arapça ve Farsça’nın yanı sıra ,Latince ve yunanca da öğrenmiştir.Kendisinin 70 kadar dil bildiği sanılmaktadır.Musikide bir takım kanunlar keşfetmiş ve kanun denen aleti icat etmiştir.Matematik alanında da çok geniş bilgisi olduğu bilinmektedir.Risaleleri ve 200 kadar eseri vardır.Aristo ve Eflatun’un eserlerini okumuştur.Bu iki düşünürün görüşlerini birleştirmek için ünlü Kitab-ül Hakimeyn (iki düşünür arasındaki düşüncelerin uzlaştırılması) adlı kitabı yazdı.Çeşitli alanlarda ,yüze yakın eser vermiştir.Bu ünlü felsefecimiz,950 yılında Şam'da ölmüştür.
Farabi Yunanlıların evrensel gerçeğe ("pholosophia perennis) ulaştıklarını ve platon ile Aristoteles arasında tam bir uyum bulunduğunu düşünüyordu.Nitekim Kitab-ul Cem beyne re'yeye'i hâkim(İki bilgenin düşünceleri arasındaki uygunluğu anlatan kitap) adlı yapıtında bu düşüncesini kanıtlamaya çalıştı.ona göre bu gerçek İslam düşünürlerinin karşılaştıkları tanrıbilimsel sorunları aydınlatmaya yeterlidir.Farabi'nin yapıtları pek çoktur.Aristoteles ve özellikle mantık ve metafizik üzerine yorumları ,gerek doğuda ,Gerekse batıda (Siyaset felsefesi konusunda İbni Bacce üzerinde mantık konusunda İbni Rüşt üzerinde )büyük bir etki yaptı.
Sisteminin anlaşılması bakımından en önemli yapıtı olan Fi mabedi ehl il medinet ül fazıla (Erdemli sitenin yurttaşlarının düşünceleri ) ile Kitab üs siyaset il -medeniyye (sitenin yönetimi üstüne kitap) Aynı zamanda hem metafizik hem de evrenbilim ,hemde siyaseti inceler bu dünyadaki sitelerin rejimi evrenin yüce düzenini ,Platon da olduğu gibi ,ideaları örnek almalıdır.Farabiye göre bu ideaların kaynağı ,gökkürelerinin aklıdır.Tanrı için "o ilktir, sondur;aşikardır,gizlidir" diyen bir kuran ayetine (57,3) uygun olarak öğretisini iki hareket biçiminde açıklar.Bunlardan biri ilk varlık'tan kalkarak öğelere doğru bir iniş diğeriyse Tanrı'ya doğru bir yükseliştir.Birinci hareket varlıkları doğrular ve böylece everenin çeşitli katlarındaki ideaları ortaya koyar.İkinci hareketse tanrısal gerçekliklerin açığa çıkarılmasına yöneliktir.Birinciden ortaya çıkan Farabi ,bunun nedensiz ,tek ve basit olduğunu kendi kendine var olup kendi kendine varlığını sürdürdüğünü gösterir.Daha sonra Kuran’da Tanrı'ya yüklenen bütün sıfatların ona uygun olduğunu kanıtlar.Tanrı'dan feyz (sudur,çıkma,yayılma) yoluyla bir ilk akıl doğar:bu ilk akıl kendi kendisini düşünebildiğinden aynı zamanda kendisinin özüdür.ilk ilkeden çıkmış olduğunu düşündüğü için kendinden ikinci aklı çıkarır.Nihayet bir töz haline geldiği yeni feyz alan akıl olduğu için birinci göğü oluşturur.Aynı süreç tekrarlanarak sırasıyla sabit göğün akıllarını ve kürelerini -Satürn,jüpiter,Mars,Güneş,Venüs,Merkür ,Ay meydana getirir.Aynı akıl ,başka bir akıl yaratmaz,ama ay altı maddesini etkileyerek elementlere ,sonra minerallere ,bitkilere hayvanlara en sonra da insanlara biçim verir.Böylece insan aklını ışıklandırır ve onun ideaları dünyasına nüfuz etmesini sağlar.
Farabi’ye göre Din ve felsefe birbirinden ayrılmaz.felsefe dinin yardımcısıdır.Ahlak ve tasavvufa ilişkin görüşlerini de akla ve felsefeye dayandıran Farabi,bu akılcılığı ve düşünürleri Peygamberlerden üstün tutmasıyla,bazı İslam düşünürleri tarafından eleştirilmiştir.
Yunan felsefesinden esinlenerek İslam Felsefesini gerçek anlamda kuran Farabi'nin ,mantık ve felsefenin türlü disiplinleri ile ilgili irili ufaklı yüz kadar yapıtından birçoğu günümüze kadar gelemedi.Yapıtlarının listesi İbnil kıfti'nin Tarih'ül Hukeması ile İbni Ebi ESeybie'nin Uyun ül -enba adlı yapıtlarında yer alır.bu listelerdeki yapıtlardan 60 ı kitap 25 i ise risaledir (Kitapçık) Kitapçıkların 12 si mantık Astronomi ve kimya ,3 ü de müzik ile ilgilidir.
Felsefe ve mantık alanında ün yapmış bir bilginimizdir.İslam âleminin yetiştirdiği en büyük filozoflardan biridir.Ekletik bir filozoftur.Farab kentinin bir köyünde doğduğu için bu adı almıştır.Batı kaynaklarında adı “Alpharabius” olarak geçer.Asıl adı Ebu Nasr Muhammed Bin Muhammed Bin Tarhan Bin Uzlug Farabi’dir.Miladi 870–950 yılları arasında yaşamıştır.Tıp astronomi,matematik gibi ilim dallarıyla ilgilenen Farabi,asıl yeteneğini felsefe alanında ortaya koymuştur.Arapça ve Farsça’nın yanı sıra ,Latince ve yunanca da öğrenmiştir.Kendisinin 70 kadar dil bildiği sanılmaktadır.Musikide bir takım kanunlar keşfetmiş ve kanun denen aleti icat etmiştir.Matematik alanında da çok geniş bilgisi olduğu bilinmektedir.Risaleleri ve 200 kadar eseri vardır.Aristo ve Eflatun’un eserlerini okumuştur.Bu iki düşünürün görüşlerini birleştirmek için ünlü Kitab-ül Hakimeyn (iki düşünür arasındaki düşüncelerin uzlaştırılması) adlı kitabı yazdı.Çeşitli alanlarda ,yüze yakın eser vermiştir.Bu ünlü felsefecimiz,950 yılında Şam'da ölmüştür.
Farabi Yunanlıların evrensel gerçeğe ("pholosophia perennis) ulaştıklarını ve platon ile Aristoteles arasında tam bir uyum bulunduğunu düşünüyordu.Nitekim Kitab-ul Cem beyne re'yeye'i hâkim(İki bilgenin düşünceleri arasındaki uygunluğu anlatan kitap) adlı yapıtında bu düşüncesini kanıtlamaya çalıştı.ona göre bu gerçek İslam düşünürlerinin karşılaştıkları tanrıbilimsel sorunları aydınlatmaya yeterlidir.Farabi'nin yapıtları pek çoktur.Aristoteles ve özellikle mantık ve metafizik üzerine yorumları ,gerek doğuda ,Gerekse batıda (Siyaset felsefesi konusunda İbni Bacce üzerinde mantık konusunda İbni Rüşt üzerinde )büyük bir etki yaptı.
Sisteminin anlaşılması bakımından en önemli yapıtı olan Fi mabedi ehl il medinet ül fazıla (Erdemli sitenin yurttaşlarının düşünceleri ) ile Kitab üs siyaset il -medeniyye (sitenin yönetimi üstüne kitap) Aynı zamanda hem metafizik hem de evrenbilim ,hemde siyaseti inceler bu dünyadaki sitelerin rejimi evrenin yüce düzenini ,Platon da olduğu gibi ,ideaları örnek almalıdır.Farabiye göre bu ideaların kaynağı ,gökkürelerinin aklıdır.Tanrı için "o ilktir, sondur;aşikardır,gizlidir" diyen bir kuran ayetine (57,3) uygun olarak öğretisini iki hareket biçiminde açıklar.Bunlardan biri ilk varlık'tan kalkarak öğelere doğru bir iniş diğeriyse Tanrı'ya doğru bir yükseliştir.Birinci hareket varlıkları doğrular ve böylece everenin çeşitli katlarındaki ideaları ortaya koyar.İkinci hareketse tanrısal gerçekliklerin açığa çıkarılmasına yöneliktir.Birinciden ortaya çıkan Farabi ,bunun nedensiz ,tek ve basit olduğunu kendi kendine var olup kendi kendine varlığını sürdürdüğünü gösterir.Daha sonra Kuran’da Tanrı'ya yüklenen bütün sıfatların ona uygun olduğunu kanıtlar.Tanrı'dan feyz (sudur,çıkma,yayılma) yoluyla bir ilk akıl doğar:bu ilk akıl kendi kendisini düşünebildiğinden aynı zamanda kendisinin özüdür.ilk ilkeden çıkmış olduğunu düşündüğü için kendinden ikinci aklı çıkarır.Nihayet bir töz haline geldiği yeni feyz alan akıl olduğu için birinci göğü oluşturur.Aynı süreç tekrarlanarak sırasıyla sabit göğün akıllarını ve kürelerini -Satürn,jüpiter,Mars,Güneş,Venüs,Merkür ,Ay meydana getirir.Aynı akıl ,başka bir akıl yaratmaz,ama ay altı maddesini etkileyerek elementlere ,sonra minerallere ,bitkilere hayvanlara en sonra da insanlara biçim verir.Böylece insan aklını ışıklandırır ve onun ideaları dünyasına nüfuz etmesini sağlar.
Farabi’ye göre Din ve felsefe birbirinden ayrılmaz.felsefe dinin yardımcısıdır.Ahlak ve tasavvufa ilişkin görüşlerini de akla ve felsefeye dayandıran Farabi,bu akılcılığı ve düşünürleri Peygamberlerden üstün tutmasıyla,bazı İslam düşünürleri tarafından eleştirilmiştir.
Yunan felsefesinden esinlenerek İslam Felsefesini gerçek anlamda kuran Farabi'nin ,mantık ve felsefenin türlü disiplinleri ile ilgili irili ufaklı yüz kadar yapıtından birçoğu günümüze kadar gelemedi.Yapıtlarının listesi İbnil kıfti'nin Tarih'ül Hukeması ile İbni Ebi ESeybie'nin Uyun ül -enba adlı yapıtlarında yer alır.bu listelerdeki yapıtlardan 60 ı kitap 25 i ise risaledir (Kitapçık) Kitapçıkların 12 si mantık Astronomi ve kimya ,3 ü de müzik ile ilgilidir.
Yorumlar
Yorum Gönder